Co to jest dobrostan psychologiczny?

Jak podaje Czapiński (2017), szczęście jest głównym, choć niekoniecznie świadomym, celem ludzkich dążeń. Pojęcie dobrostanu, używane w psychologii jako naukowy termin odnoszący się do szczęścia, wiąże się głównie z nurtem psychologii pozytywnej. Został on zapoczątkowany pod koniec XX wieku przez Martina Seligmana jako swego rodzaju protest przeciwko dominującej ówcześnie “psychologii negatywnej” (Czapiński, 2004; Czerw, 2020).

Dobrostan eudajmonistyczny i subiektywny

Psychologia pozytywna stanowi naukowe podejście do funkcjonowania człowieka, które koncentruje się na odkrywaniu i rozwijaniu możliwości prowadzenia szczęśliwego życia (Kaczmarek, 2016). Na gruncie psychologii pozytywnej dobrostan rozpatruje się tradycyjnie z dwóch perspektyw: eudajmonistycznej i hedonistycznej.

Dobrostan eudajmonistyczny jest rozumiany w ogólności jako życie wartościowe, to drugie zaś jako życie przyjemne i wolne od cierpienia, (Czapiński, 2004; Czerw, 2020; Kaczmarek, 2016). Dobrostan eudajmonistyczny można określić jako zjawisko wielowymiarowe, przy czym nie ma obecnie jednej, dominującej koncepcji co do liczby i zakresu czynników je definiujących (Czapiński, 2004; Czerw, 2020). Jak podają Martela i Sheldon (2019), dobrostan eudajmonistyczny został zoperacjonalizowany na co najmniej 45 różnych sposobów, przy użyciu pomiaru co najmniej 63 różnych zmiennych. Jednym z częściej przywoływanych ujęć dobrostanu eudajmonistycznego jest sześcioczynnikowy model Caroll Ryff, na który składają się takie wymiary, jak: autonomia, samoakceptacja, pozytywne relacje z innymi, rozwój osobisty, posiadanie celu w życiu i tak zwane panowanie nad otoczeniem (Ryff, 1989; Kaczmarek, 2016). Współcześnie można zauważyć tendencję do łączenia obu tych perspektyw i próby poszukiwania modeli zawierających elementy obu podejść (Czerw, 2020). Przykładem takiej koncepcji jest model PERMA Martina Seligmana, którego nazwa stanowi akronim z języka angielskiego od pięciu wymiarów: pozytywnej emocjonalności, zaangażowania, relacji z innymi ludźmi, poczucia sensu oraz osiągnięć (Seligman, 2011; Martela i Sheldon, 2019; Kaczmarek, 2016).

Dobrostan subiektywny (Subjective Well-Being, SWB) w koncepcji Dienera jest z kolei osadzony w tradycji hedonistycznej. Zgodnie z tym ujęciem subiektywny dobrostan jest terminem parasolowym używanym do opisania poziomu zadowolenia z życia, którego ludzie doświadczają zgodnie z ich subiektywnymi ocenami (Diener i in., 1985; Diener i Ryan, 2009). Według Dienera o tym, co stanowi dobre życie, powinni decydować sami ludzie. Ta subiektywna definicja jakości życia ma charakter “demokratyczny”, ponieważ przyznaje każdej osobie prawo do decydowania o tym, czy jej życie jest wartościowe i satysfakcjonujące (Diener, 2000). Na dobrostan subiektywny składają się trzy komponenty: satysfakcja z życia, afekt pozytywny i afekt negatywny. Ten pierwszy dotyczy aspektu poznawczego konstruktu, pozostałe dwa zaś odnoszą się do aspektu afektywnego (nastrój i emocje) (Diener i in., 1985; Diener i in., 1999; Kaczmarek, 2016; Pavot i Diener, 2008). Ludzie doświadczają obfitego dobrostanu subiektywnego, gdy odczuwają ogólną satysfakcję z życia, oceniając je zgodnie ze swoimi subiektywnymi kryteriami. A nadto, gdy odczuwają wiele przyjemnych i niewiele nieprzyjemnych emocji, gdy są zaangażowani w interesujące działania, doświadczają wielu przyjemności i niewielu bólu (Diener i in., 1985; Diener, 2000; Pavot i Diener, 2008). Wybór dobrostanu subiektywnego jako podstawy teoretycznej niniejszej pracy był podyktowany jej celem, którego główne światło jest skierowane na poszukiwanie korelatów dobrostanu prawników, nie zaś na rozbudowane czynniki samego dobrostanu. Odpowiednim dla realizacji tego celu było przyjęcie miary dobrostanu subiektywnego w oparciu o koncepcję Dienera (Diener i in., 1985; Diener, 1999; Diener, 2000). Wybór ten miał miał też uzasadnienie w szerokim stosowaniu tego ujęcia w badaniach dotyczących dobrostanu z perspektywy teorii SDT (Chen i in., 2015; Diener i in., 2010b; Krieger i Sheldon, 2015; Martela i Sheldon, 2019; Martela i in., 2022; Reis i in., 2018).

• Bibliografia
• Czapiński, J. (2004). Psychologia pozytywna: nauka o szczęściu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka. Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Czapiński, J. (2017). Psychologia szczęścia-kto, kiedy, dlaczego kocha życie i co z tego wynika, czyli nowa odsłona teorii cebulowej. Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Czerw, A. (2020). Psychologiczny model dobrostanu w pracy: wartość i sens pracy. Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Diener, E., Emmons, R. A., Larsen, R. J., Griffin, S. (1985). The satisfaction with life scale. Journal of Personality Assessment, 49(1), 71-75.
• Diener, E., Suh, E. M., Lucas, R. E., Smith, H. L. (1999). Subjective well-being: Three decades of progress. Psychological Bulletin, 125(2), 276–302.
• Diener, E. (2000). Subjective well-being: The science of happiness and a proposal for a national index. American Psychologist, 55(1), 34–43.
• Pavot, W., Diener, E. (1993). Review of the Satisfaction With Life Scale. Psychological Assessment, 5(2), 164–172.
• Pavot, W., Diener, E. (2008). The satisfaction with life scale and the emerging construct of life satisfaction. The Journal of Positive Psychology, 3(2), 137-152.
• Ryff, C. D. (1989). Happiness is everything, or is it? Explorations on the meaning of psychological well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 57, 1069-1081.
• Seligman, M. E., Verkuil, P. R., Kang, T. H. (2005). Why lawyers are unhappy? Deakin L. Rev., 10, 49.
• Seligman, M. E. (2011). Pełnia życia: nowe spojrzenie na kwestię szczęścia i dobrego życia. Harbor Point Media Rodzina.
• Triandis, H. C. (2000). Cultural syndromes and subjective well-being. W: Diener, E., Suh, E.M. (red.) Culture and subjective well-being, 13-36, The MIT Press.